Η παλιότερη χρονολογικά τεχνική της χαρακτικής, γνωστή στην Κίνα από το 868 μ.Χ. Ανήκει στη γενική κατηγορία της αναγλυφοτυπίας / υψιτυπίας, γιατί τυπώνεται ότι εξέχει από την πλάκα. Στην Ευρώπη εμφανίζεται από το τέλος του 14ου αιώνα, παράλληλα με τη χρήση του χαρτιού. Τα πρώτα τυπογραφικά στοιχεία χαράζονταν πάνω στο ξύλο μαζί με τις εικόνες.
Υπάρχουν δύο είδη ξυλογραφίας, ανάλογα με τον τρόπο κοπής της ξύλινης πλάκας από το δέντρο και τη φορά των «νερών» της: η ξυλογραφία σε πλάγιο ξύλο και η ξυλογραφία σε όρθιο ξύλο.
Η ξυλογραφία σε πλάγιο ξύλο εμφανίστηκε πολύ παλιά. Κομμένο στην κατεύθυνση του κορμού του δέντρου, με οριζόντια (πλάγια) τα «νερά» του για τον χαράκτη, είναι μαλακό και δουλεύεται σχετικά εύκολα, προερχόμενο από δέντρα κερασιάς, καρυδιάς, αχλαδιάς, μηλιάς, λεμονιάς, που έχουν ομοιογενή μάζα και δεν σκάνε.
Η ξυλογραφία σε όρθιο ξύλο (σόκορο) επιβάλλεται αργότερα, από το 1771, όταν ένας Άγγλος χαράκτης, ο Τόμας Μπέγουικ (1753-1828), δοκίμασε από εκκεντρικότητα να καινοτομήσει στη χάραξη εικόνων για το βιβλίο φίλου του: αντί να χρησιμοποιήσει πλάγιο ξύλο για την ξύλινη πλάκα, πειραματίστηκε και χρησιμοποίησε εγκάρσια κομμένες από τον κορμό του δέντρου φέτες, οι οποίες είχαν τετραγωνιστεί και ενωθεί με κόλλα. Το ξύλο που δημιουργήθηκε, με «όρθια» τα νερά του, προερχόταν από δέντρα σκληρά, τσιμισίρι (πυξάρι) και κελεμπέκι (σφεντάμι).
Στην τεχνική της ξυλογραφίας, το σχέδιο διαγράφεται με μελάνι πάνω στην ξύλινη πλάκα, που έχει προηγουμένως καθαριστεί καλά. Με μικρά μαχαίρια ή αιχμηρά εργαλεία (καλέμια) για τις λεπτές γραμμές και με γούζες (σκαρπέλα) για τις μεγάλες φόρμες, ο χαράκτης σκαλίζει προσεκτικά, αφαιρώντας τα τμήματα που δεν θέλει να τυπωθούν και διατηρώντας εκείνα που τον ενδιαφέρει να τυπωθούν. Απλώνει έπειτα, με κύλινδρο, τυπογραφικό μελάνι στα ανάγλυφα που σχηματίστηκαν στην ξύλινη πλάκα, και βάζει πάνω της χειροποίητο γιαπωνέζικο χαρτί. Μετά, τρίβει την πίσω επιφάνεια του χαρτιού με τον λειαντή (brunissoir) ή τυπώνει κατευθείαν στο πιεστήριο.
Το σχέδιο τυπώνεται στο χαρτί αντίστροφα από την πλάκα: το αριστερό στην πλάκα αποτυπώνεται δεξί στο χαρτί. Ο αριθμός των αντιτύπων της ξυλογραφίας δεν είναι μεγάλος, γιατί εξαρτάται από την περιορισμένη αντοχή της ξύλινης πλάκας. Στην έγχρωμη ξυλογραφία, ο χαράκτης χρησιμοποιεί για κάθε χρώμα διαφορετική πλάκα ξύλου. Σε μερικές ξυλογραφίες, το χρώμα μπαίνει εκ των υστέρων, μετά την εκτύπωση, με το χέρι (επιχρωματισμένες ξυλογραφίες).
